سندروم پای بیقرار (RLS) نوعی اختلال خواب است که احساس ناخوشایندی را در اندامها و بویژه در پاها ایجاد میکند و فرد مبتلا به این بیماری در پاهای خود احساس ناخوشایندی دارد. این احساسات ناخوشایند موجب میشود که فرد تمایل شدیدی به حرکت دادن عضو درگیر داشته باشد. این حالت موجب بی خوابی میشود و به همین دلیل این بیماری از اختلالات خواب بهشمار میرود.
گاهی سندرم پای بیقرار به دلیل مشکلاتی که برای فرد ایجاد میکند، موجب اضطراب و افسردگی میشود. هرچه مدت طولانیتری این شرایط را داشته باشید، مشکل شما وخیمتر میشود و حتی ممکن است که بیماری به سایر بخشهای بدن مانند بازوهایتان نیز گسترش پیدا کند. شدت سندرم پای بیقرار از خفیف تا شدید متغیر است. شدت این بیماری به تناوب و شدت بروز علائم، میزان بهبود علائم پس از راه رفتن و حرکت کردن و میزان ناراحتی ایجاد شده توسط علائم این بیماری بستگی دارد. از هر ۱۰ نفر ۱ نفر در دورهای از زندگی خود درگیر این بیماری میشود.بیشتر موارد سندرم پای بیقرار با گذشت زمان خودبهخود برطرف میشوند یا با ایجاد تغییرات سادهای در سبک زندگی رفع میشوند.
با بررسی مدارک علمی درباره این سندرم به موارد زیر می توان اشاره نمود:
۱-سندرم پای بیقرار میتواند اولیه یا ثانویه باشد.
۲-بسیاری از افراد میتوانند بیماری خود را در خانه درمان کنند.
۳-این بیماری معمولا به دلیل ترکیبی از عوامل روانی و جسمی ایجاد میشود.
۴-احتمال بروز این بیماری در زنان در طول دوران بارداری بیشتر است. علائم سندرم پای بیقرار
علائم سندروم پای بیقرار معمولا زمانی بروز میکند که فرد در فضای محدودی مانند صندلی هواپیما یا سینما در حالت استراحت قرار دارد یا برای خواب به رختخواب رفته است. علائم این بیماری معمولا هنگام شب ظاهر میشود.
سندروم پای بیقرار موجب میشود که فرد به سختی به خواب برود یا بارها از خواب بیدار شود، درنتیجه در طول روز احساس خستگی میکند. این احساس خستگی روی یادگیری، کار، تمرکز و انجام وظایف و فعالیتهای معمول اثر میگذارد. گاهی کم خوابی درنهایت منجربه نوسانات خلقی، تحریکپذیری، افسردگی، ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن و سایر مشکلات جسمی و روانی میشود.
فردی که به سندرم پای بیقرار مبتلاست احساس عجیب و ناخوشایندی را در پاها و گاهی در بازوهای خود حس میکند و تمایل شدیدی به حرکت دادن آنها دارد. افراد مبتلا به این بیماری معمولا این احساسات را بهصورت تیرکشیدن، سوزش، دمر خوابیدن، خزیدن یک حشره زیر پوست، حالتی شبیه شوکهای الکتریکی، خارش پوست، تقلا کردن و مورمور شدن توصیف می شوند. تنها راه رهایی از این حس ناراحتی، حرکت دادن پاهاست. این احساسات معمولا زمانی بروز میکنند که فرد در حال استراحت یا غیرفعال است و فقط درطول شب رخ نمیدهند. این علائم معمولا در هنگام غروب یا شب بدتر میشوند و ممکن است که برای مدت کوتاهی در صبح آرام شوند. انواع سندرم پای بیقرار
دو نوع اصلی سندرم پای بیقرار عبارت است از: سندرم پای بیقرار اولیه یا ایدیوپاتیک (idiopathic)، با علت ناشناخته) و سندرم پای بیقرار ثانویه. سندرم پای بیقرار اولیه یا ایدیوپاتیک
در سندرم پای بیقرار اولیه یا ایدیوپاتیک، علت بروز بیماری مشخص نیست. سندرم پای بیقرار ایدیوپاتیک رایجترین نوع این بیماری است و ویژگیهای زیر را دارد:
۱-معمولا قبل از سن ۴۰ سالگی شروع میشود.
۲-گاهی در دوران کودکی شروع میشود.
۳-گاهی علت آن ژنتیکی است.
۴-وقتی سندرم پای بیقرار شروع میشود، معمولا تا آخر عمر ادامه پیدا میکند.
۵-گاهی این علائم پراکنده است یا بهتدریج بدتر شده و با گذشت زمان شایعتر میشود.
۶-در موارد خفیف ممکن است که فرد برای مدتی طولانی هیچ علائمی نداشته باشد. سندرم پای بیقرار ثانویه
اختلال ثانویه، اختلالی است که توسط بیماری یا شرایط پزشکی دیگری ایجاد میشود. سندرم پای بیقرار ثانویه معمولا پس از سن ۴۵ سالگی شروع میشود و ارثی نیست. این انواع سندرم پای بیقرار کاملا متفاوت هستند، زیرا:
۱-شروع آنها ناگهانی است.
۲-علائم معمولا با گذشت زمان بدتر نمیشود.
۳-ممکن است که علائم شدیدتر باشد.
بیماریها و شرایط پزشکی که علت سندروم پای بیقرار ثانویه و موجب بروز آن هستند عبارت است از: دیابت، کمبود آهن، نارسایی مزمن کلیه، بیماری پارکینسون؛، نوروپاتی، بارداری و آرتریت روماتوئید.
روشن نیست که سندرم پای بیقرار دقیقا چطور رخ میدهد. اما ممکن است که این بیماری با عملکرد دوپامین در بدن مرتبط باشد. دوپامین پیامرسانی عصبی است که در کنترل حرکات عضلانی نقش مهمی دارد. بعضی از داروها مانند مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین و داروهای ضدافسردگی موجب بروز سندرم پای بیقرار میشوند. این داروها بر فعالیت دوپامین اثر میگذارند. این بیماری با بارداری نیز مرتبط است و حدود ۲۰٪ از زنان درطول سهماههی آخر دورهی بارداری خود دچار سندرم پای بیقرار میشوند. البته دلایل این ارتباط روشن نیست. سندروم پای بیقرار در دوران بارداری
زنانی که قبل از بارداری نیز به سندرم پای بیقرار مبتلا بودهاند، ممکن است که درطول دوران بارداری علائم و نشانههای بیماری آنها بدتر شود. البته بارداری به خودی خود میتواند منجر به سندرم پای بیقرار شود. معمولا علائم بیماری با گذشت زمان درطول دوران بارداری بدتر میشود و بهویژه در سهماههی سوم احتمال بروز علائم بیشتر است. دلیل افزایش بروز سندرم پای بیقرار در طول دوران بارداری مشخص نیست، ولی عواملی نظیر سطح پایین مواد معدنی یا ویتامینهایی مانند آهن و فولات (یا اسید فولیک یا ویتامین B۹)، کمخوابی ناشی از تغییرات ایجاد شده در بدن و احساس ناراحتی،تغییرات و اختلالات هورمونی و افزایش تحریکپذیر حواس در این مسئله نقش دارند.
بروز این بیماری درطول دوران بارداری به شکل گستردهای مطالعه و بررسی نشده است. بعضی از درمانهای دارویی خارج از بارداری نیز، مانند روتیگوتین، از داروهای جدید درمان بیماری پارکینسون که از آن در درمان بیماری سندرم پای بیقرار نیز استفاده میشود) و گاباپنتین، دارویی که ابتدا برای درمان صرع توصیه شد، ولی اکنون برای موارد مختلفی مانند کاهش درد، بهویژه دردهایی با منشا عصبی مانند کمردرد و سردرد استفاده میشود، از نظر ایمن و بیخطر بودن استفاده از آنها در زنان باردار بررسی و ارزیابی نشدهاند.
معمولا درمانهای رفتاری مانند ورزش ملایم و داشتن الگوی خواب سالم اولین درمانهایی است که برای زنان باردار توصیه میشود. اگر سطح آهن بیمار پایین باشد و تصور شود که این مسئله موجب سندرم پای بیقرار شده است، تجویز مکملهای خوراکی آهن درطول بارداری خطری ایجاد نمیکند. در موارد شدیدتر کمبود آهن، از غلظتهای بالاتری از آهن بهصورت داخل وریدی و با استفاده از سرم استفاده میشود. اگر علت دیگری وجود دارد که نیازمند درمان دارویی است و درمانهای فوق اثرات موردنظر را ندارند، برای کاهش ریسک باید داروها در کمترین دُز ممکن تجویز شوند. درمان سندرم پای بیقرار ۱-برطرف کردن علتهای بالقوه
نخستین گام در درمان سندرم پای بیقرار فهمیدن این مسئله است که آیا عاملی موجب بروز این مشکل شده است. البته گاهی سندرم پای بیقرار با چیزهایی (مانند عوامل ژنتیکی یا بارداری) مرتبط است که تاحد زیادی از کنترل شما خارجاند، ولی عوامل دیگری نیز وجود دارد که میتوان آنها را برطرف کرد. این عوامل شامل عادتهای روزانه، داروهایی که مصرف میکنید، مشکلات سلامتی یا سایر عوامل محرک است.
عادتهایی مانند مصرف کافئین، الکل و تنباکو موجب تشدید علائم سندرم پای بیقرار میشود. بنابراین کاهش مصرف این مواد به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک میکند.
۲-دارو درمانی:
بعضی از داروها موجب بروز یا بدتر شدن علائم سندرم پای بیقرار میشوند، از جمله: آنتیهیستامینها، داروهای ضد تهوع، داروهای ضدروان پریشی، مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین و داروهای ضدافسردگی سهحلقهای.
۳-رعایت بهداشت خواب برای کمک به درمان سندرم پای بیقرار
رعایت موارد بهداشت خواب (sleep hygiene) اهمیت بسیار زیادی دارد، زیرا خستگی موجب بدتر شدن علائم میشود. بهطورکلی داشتن عادتهای خواب مناسب برای افرادی که دچار اختلالهای خواب مانند سندرم پای بیقرار هستند، اهمیت بیشتری دارد. البته خواب مناسب علائم سندرم پای بیقرار را برطرف نمیکند، ولی موجب میشود کمبود خواب ناشی از بیماری خود را جبران کنید. با رعایت نکات زیرا تا جای ممکن میتوانید خواب راحتی داشته باشید:
هرشب در ساعت مشخصی به رختخواب بروید و هر روز صبح نیز در ساعت مشخصی از خواب بیدار شوید.
اتاق خواب خود را خنک، آرام و تاریک کنید.
استفاده از عواملی را که مانع خواب میشوند (مانند تلویزیون و تلفن) در اتاق خوابتان به حداقل برسانید.
۲ تا ۳ ساعت پیش از خواب به هیچ صفحه نمایشی نگاه نکنید. زیرا نور آبی این صفحههای نمایش موجب بر هم خوردن ریتم شبانهروزی شما میشود. ریتم شبانهروزی به شما کمک میکند چرخهی خواب طبیعی خود را حفظ کنید.
یک ساعت قبل از خواب میزان نور محیطی را که در آن قرار دارید کاهش دهید.
از مصرف نوشیدنیهای محرک مانند قهوه یا نوشیدنیهای شیرین پرهیز کنید.
از مصرف الکل و تنباکو پرهیز کنید یا مصرف آن را کاهش بدهید.
۴-مصرف مکملهای آهن و ویتامین
کمبود آهن یکی از دلایل اصلی سندرم پای بیقرار است. مطالعات فراوانی نشان داده است که مصرف مکملهای آهن به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک میکند. با یک آزمایش خون ساده بهراحتی میتوانید کمبود آهن را بررسی کنید. بنابراین اگر فکر میکنید دچار کمبود آهن هستید با پزشک خود صحبت کنید. اگر نتیجهی آزمایش خون و بررسی کمبود آهن مثبت باشد، پزشک مصرف مکملهای خوراکی آهن را به شما توصیه میکند. این مکملها را بهراحتی میتوانید از داروخانهای در محل زندگیتان تهیه کنید. در بعضی موارد ممکن است به تزریق داخل وریدی آهن نیاز داشته باشیم.
از سوی دیگر مطالعات نشان می دهند که مصرف منیزیم موجب کاهش علائم بیخوابی در بیماران مبتلا به سندرم پای بیقرار میشود. مصرف منیزیم روش درمانی مفیدی برای افراد مبتلا به PLMD است. منیزیم در غلات کامل، مغزها و سبزیجات برگسبز وجود دارد. بعضی عقیده دارند که اسپری کردن روغن منیزیم روی اندام درگیر مفید است. البته نباید بدون مشورت با پزشک این کار را انجام بدهید. کمبود ویتامین D نیز میتواند با سندرم پای بیقرار مرتبط باشد. در مطالعهای در سال ۲۰۱۴ مصرف مکملهای ویتامین D موجب کاهش علائم بیماری در افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار و کمبود ویتامین D شد. مصرف مکملهای ویتامین C و ویتامین E در افرادی که همودیالیز میشوند، به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک میکند. هیدراته نگه داشتن بدن نیز مفید است. برای این منظور باید درطول روز مقدار زیادی آب بنوشید و از مصرف کافئین و الکل پرهیز کنید.
۵- ورزش ورزش به شما کمک میکند حس بهتری داشته باشید و استفادهی بیشتر از پاها به کاهش علائم کمک میکند. اگر سبک زندگی بیتحرکی دارید، پیادهروی بهجای رانندگی، شرکت کردن در یک رشتهی ورزشی یا تمرین دادن پاها در باشگاه برای شما مفید است. به گفتهی مؤسسهی ملی بهداشت، ورزش متعادل به کاهش علائم خفیف سندرم پای بیقرار کمک میکند. فعالیت بدنی به بهبود خواب کمک میکند، به نظر میرسد که ورزش، درمانی طبیعی برای افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار است. هرچند ورزش و فعالیت بدنی به تسکین سندرم پای بیقرار کمک میکند، ولی گاهی موجب تشدید آن نیز میشود. برای بیشتر بیماران ورزش ملایم مفید است، ولی ورزش بیشازحد موجب بدتر شدن علائم بیماری میشود.
۶-یوگا و تمرینات کششی یوگا و تمرینات کششی نیز مانند سایر انواع ورزش برای افراد دچار سندرم پای بیقرار مفید است. استرس موجب بدتر شدن سندرم پای بیقرار میشود، بنابراین انجام تکنیکهای تمدد اعصاب و تمرینهایی مانند یوگا، مراقبه و تای چی بسیار مفید است. در مطالعهای ۸ هفتهای در سال ۲۰۱۳ که روی ۱۰ زن انجام شد، یوگا موجب کاهش علائم سندرم پای بیقرار در آنها شد. یوگا به بهبود روحیه و کاهش استرس آنها نیز کمک کرد و این مسئله نیز به نوبهی خود موجب بهبود خواب آنها شد. در مطالعهای در سال ۲۰۱۲ یوگا موجب بهبود خواب در ۲۰ زن مبتلا به سندرم پای بیقرار شد. در مطالعهی دیگری نیز تمرینات کششی بهبود قابلتوجهی را در علائم سندرم پای بیقرار افرادی ایجاد کرد که همودیالیز میشدند.
۷-ماساژ
ماساژ دادن ماهیچههای پا به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک میکند. موسسهی ملی بهداشت و بنیاد ملی خواب ماساژ را بهعنوان درمانی خانگی پیشنهاد میدهد. گرچه پژوهشهای فراوانی انجام نشده است که ماساژ را بهعنوان درمانی برای سندرم پای بیقرار توصیه کند، ولی مطالعهای موردی در سال ۲۰۰۷ مزیتهای استفاده از ماساژ را نشان داد. در مطالعه ای علائم سندرم پای بیقرار او پس از ۲ جلسه ماساژ کاهش یافت و تا ۲ هفته پس از پایان دورهی ماساژ درمانی به حالت قبلی بازگشت نداشت. این مطالعه نشان داد، افزایش آزادسازی دوپامین درنتیجهی ماساژ میتواند دلیل این مزیتها باشد. ماساژ موجب بهبود گردش خون نیز میشود. بنابراین بهبود گردش خون نیز میتواند یکی از دلایل اثرات مثبت آن بر سندرم پای بیقرار باشد. مزیت دیگر ماساژ تاثیر آن بر تمدد اعصاب و آرامش است و آرامش نیز موجب بهبود خواب میشود. برای کاهش علائم بیماری میتوانیم از حمام گرم نیز استفاده کنیم. زیرا حمام گرم به آرام کردن عضلات و کاهش شدت علائم کمک میکند.
۸-طب سوزنی طب سوزنی در درمان بسیاری از مشکلات سلامتی ازجمله سندرم پای بیقرار مفید است. در مطالعهای در سال ۲۰۱۵ روی ۳۸ زن مبتلا به سندرم پای بیقرار که به مدت ۶ هفته با طب سوزنی تحت درمان قرار گرفتند، فعالیتهای غیرطبیعی پای آنها که ناشی از سندرم پای بیقرار بود، تاحد زیادی کاهش یافت. البته برای استفاده از طب سوزنی بهعنوان درمانی قابل اعتماد برای سندرم پای بیقرار به پژوهشهای بیشتری نیاز داریم.
۹-رواندرمانی
رواندرمانی به عنوان یک درمان مکمل در کنار درمانهای فوق می تواند در بهبود این اختلال کمک کننده باشد. تکنیک های رفتار درمانی شناختی، مایندفولنس (حضور پویا در لحظه)، هیپنوتراپی، روان تحلیلی عمقی و درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش می توانند در این مسیر بسیار کمک کننده عمل کنند.
امیر لطفی حقیقت
دانش آموخته دکتری مشاوره و رواندرمانگر
نشانی مطلب در وبگاه مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی روزبه: http://markazroozbeh.ir/find-1.116.601.fa.html برگشت به اصل مطلب